Kamis, 03 Mei 2012

QAWA’ID DALAM PEMIKIRAN EMPAT MADZHAB FIQH

Berdasarkan sumber-sumber yang diteliti, keempat madzhab banyak memberikan kontribusi dalam pengembangan qawa’id fiqhiyyah. Masing-masing madzhab memiliki setidaknya seorang termasyhur dalam pengembangan qawa’id fiqhiyyah tersebut. Pemikiran keempat madzhab dalam qawa;id dipaparkan dalam keempat sub-bab dibawah ini.

Qawa’id dalam Pemikiran Madzhab Hanafi
Berdasarkan bahan yang terkumpul dalam penelitian, terdapat enam karya dari kalangan madzhab Hanafi antara lain
a)    Usuul al-Karkhi karya cUbaidullah ibn Hasan al-Karkhi (260-340 H)
b)    Ta’siis al-Nadzr karya al-Qadhi, cUbaidullah ibn cUmar ad-Dabusi (430 H)
c)    Al-Ashbaah wa al-Nazhaa’ir oleh Zainudddin ibn Ibrahim Ibn Nujaim  (970 H)
d)    Majaamic al-Haqaa’iq yang ditulis oleh Abu Sa cid al-Khadimi. ( 1176 H),
e)    Al-Majallah al-Ahkaam al-cAdliyyah oleh Komite ‘Ulama Daulah cUsmaniyyah (1286 H), dan
f)     Al-Faraa’id al-Bahiyyah fi al-Qawaacid al-Fawaa’id al-Fiqhiyyah karya Ibn Hamzah al-Husaini  (1305 H).

Diantara keenam karya tersebut, Majallah al-Ahkaam al-cAdliyyah merupakan satu-satunya karya yang ditulis oleh sebuah tim yaitu para ‘Ulama yang ditunjuk oleh Pemerintah Daulah Usmaniyah di Turki. Majallah al-Ahkaam al-cAdliyyah terdiri dari 99 qawa’id ditambah dengan sebuah pendahuluan, yang tersusun dalam 1851 ayat.

Ushuul Al-Karkhi memuat 36 qawa’id yang menurutnya disebut qawa’id al-Asl atau qawa’id asal, yang kemudian diberikan komentar atau syarah oleh Najmuddin an-Nasafi yang juga dari madzhab Hanafi. Sementara itu, karya Ibnu Nujaim, Al-Asybaah wan-Nazhaa’ir, merupakan sebuah karya yang masyhur dari kalngan madzhab Hanafi. Karya ini terdiri dari 6 (enam) qawa’id dasar (qawa’id al-asasiyyah)—5 (lima) diantaranya juga dimuat dalam al-Majallah al-Ahkaam al-cAdliyyah ayat-ayat 2, 4, 17, 21 dan 36—ditambah dengan 19 (sembilan belas) qawa’id cabang atau al-furu’iyyah. Karya Ibnu Nujaim ini juga mendapat tanggapan luas dari berbagai kalangan madzhab Hanafi, dengan ditulisnya beberapa ulasan atau komentar para fuqaha terkemudian, empat diantaranya adalah:
a)    Tanwiir al-Bashaa’ir  calal-Asybaah wan-Nazhaa’ir (1005 H) oleh  cAbdul-Qadir Sharif uddin al-Ghazzi;
b)    Ghamzu cUyuun al-Bashaa’ir Syarh al-Asybaah wan-Nazhaa’ir  (1098 H) oleh Ahmad ibn Muhammad al-Hamawi;
c)    cUmdatu dzawil-Basyaa’ir li-Halli Muhtamaati al-Asybaah wan-Nazhaa’ir (1099H.) karya Ibrahim ibn Hussain, yang lebih dikenal sebagai Ibnu Biri al-Makkati.
d)    cUmdatu an-Naadzir  cala al-Asybaah wan-Nazhaa’ir oleh Abu Su cud al-Husaini.

Qawa’id dalam Pemikiran Madzhab maliki
Dari mahdzhab Maliki, beberapa ulama juga menyumbangkan tulisan tentang qawa’id fiqhiyyah. Karya dari kalangan madzhab Maliki tidak sebanyak dari madzhab Hanafi dan Syafii. Karya-karya tersebut antara lain adalah:
a)    Anwaar al-Buruuq fi Anwaar al-Furuuq atau lebih dikenal juga sebagai: Al-Furuuq; Kitab al-Anwaar wal-Anwaa’; atau  Kitab al-Anwaar wal-Qawaacid as-Sunniyyah  oleh al-Imam Syihabudin cAbdul-Abbas Ahmad as-Sonhaji al-Qarafi (260-340 H);
b)    Al-Qawaacid oleh Muhammad ibn Muhammad ibn Ahmad al-Muqarri  (758 H);
c)    Iidhaah al- Masaalik ilaa Qawaacid al-Imaam Maalik hasil karya Ahmad ibn Yahya ibn Muhammad at-Tilmisani al-Winsyarinsi (914 H);
d)    Al-Iscaaf bit-Thalab Mukhtasar Sharh al-Manhaj al-Muntakhab calaa Qawaacid al-Madzhab karya as-Syaikh Abul-Qasim ibn Muhammad at-Tiwani ( 995 H)

Karya terakhir, at-Tiwani, al-Is’aaf, diulas dengan sajian  ringkas oleh setidaknya Abul-Hasan cAli ibn Qasim al-Zaqqaq, al-Fasi, at-Tujibi  dalam al-Manhaj al-Muntakhab calaa Qawaacid al-Madzhab (912 H), dan dikomentari oleh Ahmad ibn cAli al-Fasi al-Maghribi

Sementara itu madzhab Syafii paling banyak memberikan kontribusi qawa’id fiqhiyyah dalam khazanah fiqh Islam. Pengaruhnya di Indonesia juga cukup meluas, utamanya karya salah seorang faqih besar seperti Jalaludin as-Suyuti yang menulis al-Asybaah wan-Nazhaa’ir dalam beberapa jilid. Jilid 1 berisi tentang qawa’id dasar (asas) sebanyak lima buah sebagaimana yang disebutkan dalam al-Majallah di atas. Qawa’id ini juga cukup popular, bukan saja di indoneisa melainkan juga di wilayah negeri-negeri Muslim lainnya, termasuk Malaysia dan juga di Timur Tengah. Di kalangan madzhab Syafii, kelima qawa’id ini dianggap sebagai qawa’id yang utama. Kitab 2 al-Asybaah wan-Nazhaa’ir berisi tentang qawa’id umum (‘amm) sebanyak 40 qawa’id, sedang 20 qawa’id lagi masuk dalam kategori diperselisihkan kedudukannya, termuat dalam Jilid 3 – 7.

Qawa’id dalam Pemikiran Madzhab syafi’i
Secara lengkap, karya-karya tentang qawa’id fiqhiyyah di kalangan madzhab Syafii berdasarkan urutan sejarahnya antara lain adalah:
a)    Qawaacid al-Ahkaam fi Masaalih al-‘Anaam oleh cIzzuddin cAbdul cAziz ibn  cAbdus Salam  ( 577 - 660 H);
b)    Kitaab Al-Asybaah wan-Nazhaa’ir karya Sadraddin Abi cAbdullah ibn Murahhil, Ibn Wakil al-Syafi ci (716 H);
c)    Majmuuc  al-Mudzhab fil-Qawaacid al-Madzhab oleh Salahuddin Abi Sa cid al-cAla’i as-Syafi ci  (761 H);
d)    Al-Asybaah wa al-Nazhaa’ir oleh cAbdul-Wahhab ibn cAli Tajuddin as-Subki  (771 H);
e)    Al-Manthuur fi Tartiib al-Qawaacid al-Fiqhiyyah aw al-Qawaacid fi al-Furuuc oleh  Muhammad ibn Bahadur Badruddin az-Zarkashi (794 H);
f)     Al-Ashbaah wa al-Nazhaa’ir karya Sirajudddin cUmar ibn cAli al-Ansari, yang lebih terkenal dengan pangggilan Ibnul-Mulaqqin (804 H);
g)    Al-Qawaacid oleh Taqiyyuddin Abu Bakr ibn Muhammad ibn cAbdul-Mu’min, al-Hisni (829 H);
h)   Al-Ashbaah wa al-Nazhaa’ir oleh Jalaluddin cAbdur Rahman ibn Abi Bakr ibn Muhammad as-Suyuthi (al-Asyuthi) (804 H); dan
i)     Al-Istighnaa’ fi al-Furuuq wa al-Istithnaa’ karya Badruddin Muhammad ibn Abi Bakr ibn Sulaiman al-Bakri
Di atas telah disinggung sedikit tentang karya as-Suyuthi, al-Asybaah wan-Nazhaa’ir, yang cukup masyhudr di kalangan madzhab Syafi’i. Selain karya as-Suyuthi, kitab Majmuu’ul Madzhab karya al-‘Alai jug amendapat perhatian para fuqaha madzhab Syafii, seperti ulasan-ulasan yang diberikan dalam kitab Mukhtashar al-Qawaacid al-‘Alai seperti oleh:
a)    Al-‘Allamah as-Syarkhadi (792 H) yang merupakan kombinasi dengan tulisan al-Isnawi untuk topik yang sama; dan
b)    Al-‘Allamah ibn Khatib ad-Dahsyah yang mengkombinasikan dengan kuliah-kuliah dari al-Isnawi

Qawa’id dalam Pemikiran Madzhab HANBALI
Di kalangan madzhab Maliki, terdapat setidaknya lima kitab karya para fuqaha mulai dari pertengahan abad ke-7, sejak karya Ibnu Taymiyyah  hingga abad ke-14 Hijriyyah pada periode al-Qari. Mereka antara lain:
a)    Al-Qawaacid al-Nuuraaniyyah al-Fiqhiyyah oleh Taqiyyuddin Abu al-cAbbas Ahmad ibn cAbd al-Halim ibn Taymiyyah (661 - 728 H);
b)    Al-Qawaacid al-Fiqhiyyah oleh Sharifuddin Ahmad ibn al-Hasan, ibn Qadhi al-Jabal al-Maqdisi (771 H);
c)    Taqriir al-Qawaacid wa Tahriir al-Fawaa’id  (al-Qawaacid) karya cAbdurrahman Shihab ibn Ahmad ibn Abi Rajab (Ibn Rajab) al-Hanbali (795H);
d)    Al-Qawaacid al-Kulliyyah wa al-Dhawaabit al-Fiqhiyyah (771 H) karya Jamaluddin Yusuf ibn Hasan ibn Ahmad ibn cAbdul-Hadi (1309-1359 H); dan
e)    (Qawaacid) Majallah al-Ahkaam al-Shar ciyyah calaa Madzhab al-Imaam Ahmad ibn Hanbal oleh Ahmad ibn cAbdullah al-Qari  (1309-1359 H)

Secara ringkas, karya tentang qawa’id fiqhiyyah dan para penulis yang memberikan kontribusinya dapat dipaparkan dalam Table 1 berikut ini:

Table 1
Qawa’id dalam Karya Empat Madzhab Fiqh

Nama/Sebutan Kitab
Penulis
Periode
(Hijriyah)
Jumah Qawaid
1) Hanafi
Usuul al-Karkhi
al-Karkhi
260-340
36 (asl)
Ta’siis an-Nadzr
Abi Zaid al-Dabusi
430
86
Al-Asybaah wan-Nazhaa’ir
Ibn Nujaim  

 6 Asas
19 Furu’
Majaamic al-Haqaa’iq
al-Khadimi
1176
154 
Majallah al-Ahkaam al- cAdliyyah
Daulah al- cUsmaniyyah
1286
99 
Al-Faraa’id al-Bahiyyah fil-Qawaacid al-Fawaa’id al-Fiqhiyyah
Ibn Hamzah al-Husaini  
1305
30
2) Maliki
Al-Furuuq; Kitab al-Anwaar wal-Anwaa’; or  Kitab al-Anwaar wal-Qawaacid as-Sunniyyah
Syihabuddin al-Qarafi
260-340
548 
Al-Qawaacid

al-Muqarri  
758
100
Iidhaah al- Masaalik ilaa Qawaacid al-Imaam Maalik
Ahmad al-Winsyarinsi
914
118
Al-Iscaaf bit-Talab Mukhtasar Syarhul-Manhaj al-Muntakhab calaa Qawaacid al-Madzhab
at-Tiwani
912

3) Syafii
Qawaacid al-Ahkaam fi Masaalih  al-‘Anaam

cIzzuddin cAbd as-Salam  
577-660
-
Kitaab Al-Asybaah wan-Nazhaa’ir
Ibn Wakil as-Syafii
716
-
Majmuuc  al-Mudzhab fi al-Qawaacid al-Madzhab

Salahuddiin al-cAla’i
761
20 
Al-Asybaah wan-Nazhaa’ir
Tajuddin as-Subki  
771
60 
Al-Mantsuur fi Tartiib al-Qawaacid al-Fiqhiyyah awil-Qawaacid fil-Furuuc

Badruddin az-Zarkashi
794
100 
Al-Asybaah wan-Nazhaa’ir
Ibn al-Mulaqqin
804

Al-Qawaacid
cAbd al-Mu’min, al-Hisni
829

Al-Asybaah wan-Nazhaa’ir
as-Suyuthi
804
5 asas
40 ‘amm
20 ikhtilafi
Al-Istighnaa’ fil-Furuuq wal-Istitsnaa’

Badruddin al-Bakri
-
600
4) Hanbali
al-Qawaacid al-Nuuraaniyyah al-Fiqhiyyah
ibn Taymiyyah
661-728
-
al-Qawaacid al-Fiqhiyyah
Syarifudin al-Maqdisi
771

Taqriir al-Qawaacid wa Tahriir al-Fawaa’id  (al-Qawaacid)
Ibn Rajab al-Hanbali
795
160 
al-Qawaacid al-Kulliyyah wa al-Dhawaabit al-Fiqhiyyah
ibn cAbd al-Hadi
1309-1359

(Qawaacid) Majallah al-Ahkaam al-Shar ciyyah calaa Madzhab al-Imaam Ahmad
ibn Hanbal
Ahmad cAbdullah al-Qari 
1309-1359
160 

Tidak ada komentar:

Posting Komentar